De meesten van ons weten wel wat de lichamelijke tekenen zijn wanneer ze stress ervaren. Iedereen kent wel de snellere hartslag, de hoge ademhaling en het gevoel dat de energie door je lichaam giert. Allemaal gezonde dingen die in je lichaam gebeuren op het moment dat je stress ervaart.
Misschien denk je nu ‘wat raar, ze zegt gezond’. Dat komt omdat we het woord ‘stress’ vaak zien als iets negatiefs. Maar stress op zich is juist héél gezond. Het is zelfs levensreddend! Als we geen stress zouden ervaren, of beter gezegd: als we geen stressreactie zouden hebben (ervaren), zouden we vaak in levensgevaar zijn.
Stressreactie versus stressor
Allereerst wil ik iets zeggen over die stressreactie. Dat is een lichamelijke reactie op de stress, of beter gezegd op de stressor. Datgene dat de stressreactie veroorzaakt. Het is dus goed om die twee dingen even uit elkaar te halen. Aan de ene kant heb je de stressor, datgene dat een reactie uitlokt. En aan de andere kant heb je dus de stressreactie, dat wat er in je lichaam ontstaat als gevolg van datgene dat het uitlokt.
Het is belangrijk om die twee even uit elkaar te trekken omdat we het vaak hebben over de oorzaak wanneer we praten over ‘stress’. Mijn baas geeft me stress. Mijn relatie zorgt voor stress. Maar eigenlijk is de ‘stress’ de reactie op de trigger, de stressor.
Ok, dan nu naar de stressreactie. Dat is een hele gezonde. Niet altijd een prettige, maar wel een gezonde. Ik zal je uitleggen wat ik daarmee bedoel.
Neem even een simpel voorbeeld in gedachten. Je staat voor het stoplicht als voetganger en het licht springt op groen. Je maakt aanstalten om over te steken maar je hoort ineens een auto met ronkende motor aankomen (de stressor).
Je reactie is (onbewust en automatisch), dat je ofwel naar de overkant rent, ofwel terugspringt achteruit de stoep op. Je voelt je hart in je keel, je borst bonkt en je ademhaling is hoog en snel. Je benen zijn gespannen, je moest immers rennen of springen. Allemaal stressreacties. Nadat het gevaar (de auto) geweken is, voel je je hartslag dalen, je adem trager worden en voel je de stressreacties in je lichaam verdwijnen.
Stress is van levensbelang
In dit voorbeeld is de stressreactie van levensbelang. Als jij niets had veranderd en gewoon wat overgestoken, was je waarschijnlijk door de auto aangereden. De stressreactie beïnvloedde jouw gedrag en dat heeft je in leven gehouden. Stress is in principe dus levensreddend1 Bedoeld om jou te helpen in actie te komen, wanneer je zenuwstelsel tekenen van gevaar waarneemt.
Bovenstaand voorbeeld is een simpele, en een kortdurende. Maar tegenwoordig zijn er veel situaties waarin we gedurende een langere tijd stress ervaren. Dat kan zijn door een slechte relatie met je partner, een onveilige situatie op de werkvloer, of bijvoorbeeld een ernstige diagnose met een lang behandelingstraject. Je systeem neemt in dat geval langere tijd onveiligheid waar. En dus ervaar je gedurende weken of maanden, stressreacties in je lichaam.
In dat soort situaties, zul je behalve lichamelijke signalen, ook andere signalen kunnen gaan ervaren. Dingen die je misschien in eerste instantie niet eens direct gelinked had aan stress.
Tekenen van langdurige stress
De volgende signalen kunnen ook wijzen op stress:
Concentratieproblemen, onzekerheid, geestelijke vermoeidheid, geïrriteerdheid, vijandigheid, frustratie, lusteloosheid, ontevredenheid, angst, snel geëmotioneerd raken, piekeren, weinig zelfrespect, prikkelbaar zijn, verwaarlozing (van jezelf), meer gebruik van alcohol, sigaretten of voedsel, cynisme.
Dit zijn vaak tekenen van langdurig stress. Je lichaam maakt dan gedurende langere tijd stresshormonen zoals adrenaline en cortisol aan. Normaalgesproken wordt dat afgebroken in je lichaam, maar als het langdurig wordt afgegeven, kan je lichaam het niet meer goed afbreken. De bijnieren, waar deze stresshormonen gemaakt worden, raken dan uitgeput. Met als gevolg allerlei lichamelijke klachten zoals hoofdpijn, slaapproblemen, huidklachten, vermoeidheid, hoge bloeddruk, duizelingen, maagklachten, concentratieproblemen en misselijkheid.
Zodra je dit soort signalen herkent én je beseft je, als je eerlijk bent naar jezelf, dat je in een langdurige stresssituatie bent (geweest), is het belangrijk om hier wat aan te doen. Want langdurige stress, heeft ook een effect op je immuunsysteem. Dat werkt dan namelijk niet meer optimaal. En dat immuunsysteem heb je keihard nodig om gezond te blijven.
Wat kun je doen?
Tijd voor actie dus! Letterlijk, want lichamelijke inspanning is één van dingen die je kunt doen om stress te verminderen.
- Beweeg regelmatig. Niet alleen omdat bewegen goed is voor het trainen van je spieren & het gezond houden van je hart en bloedvaten. Ook omdat je makkelijker slaapt als je fysiek moe bent.
- Een gezond slaapritme. Slaap is enorm belangrijk. Want alleen als je in een diepe slaaptoestand bent, kan je lichaam écht ontspannen en herstellen. Zorg voor een routine om beter te slapen: Drink een aantal uren voordat je gaat slapen (of liever vanaf 12:00 uur al niet meer) geen cafeïne meer. Zet de tv minstens een uur voordat je naar bed gaat uit. En doe hetzelfde voor/met je mobiele telefoon. Lees nog wat of doe een ademhaling- of meditatieoefening. En probeer elke dag rond dezelfde tijd naar bed te gaan.
- Ga de natuur in. De natuur heeft om meerdere redenen een (bewezen) gezond effect op ons. Het kalmeert ons zenuwstelsel en dat is precies wat je wil bij stress. Ga dus lekker wandelen. In het bos of aan zee. Of gewoon in een parkje bij jou in de buurt.
- Let op je voeding. Daarmee bedoel ik niet dat je gelijk een dieet moet volgen, maar let op gebruik van bv. alcohol, vetten en snelle suikers. Die dragen namelijk niet bij. Je wilt voeding die je van goede energie voorziet, die mineralen en vitaminen bevatten, om je lichaam letterlijk te ‘voeden’.
- En als laatste: ga voelen! Probeer een paar momenten per dag bij jezelf ‘in te checken’. Hoe zit je erbij? Hoe voel je je? Wat merk je op in je lichaam?
We zijn dit niet zo gewend, en zeker bij stress denderen we vaak maar door. Daardoor missen we de signalen van ons lichaam dat al lang heeft aangegeven dat het wil bijtanken.
Wanneer je met aandacht gaat voelen, kun je opmerken wat je lichaam nodig heeft. Dan ga je misschien merken dat je je na een gesprek met die ene buurvrouw altijd ‘leeggezogen’ voelt. Of dat na een stressvolle werkdag gelijk doorjagen om de boodschappen te doen en vervolgens te gaan koken, misschien nét te veel van het goede is.
Door regelmatig even stil te staan bij wat je voelt, krijgt je als het ware ‘extra tijd’ om te reageren. In plaats van in de automatische piloot te schieten, sta je even stil en kun je voelen wat je lichaam te vertellen heeft. En daar dus rekening mee houden!
Check regelmatig bij jezelf in
Maak dus ook daarvan een routine. Bijvoorbeeld op de momenten dat je op de wc zit. Blijf er even wat langer en adem een paar keer rustig. Merk op hoe je ademhaling gaat. Is er spierspanning? Adem je snel alsof je net de marathon gelopen hebt? Hoe zit je erbij? Ontspannen? Of met opgetrokken schouders en een stijve nek?
Hoe meer je op je lichaam gaat letten, hoe sneller je signalen van je lijf herkent en hiernaar kunt handelen. En op die manier kun je jezelf reguleren: je zenuwstelsel beïnvloeden om weer in ontspanningsmodus te komen. Dat is geen kwestie van dagen. Ga er maar vanuit dat het minstens net zo lang duurt als de tijd dat je stress ervaren hebt. Het vraagt dus oefening en geduld.
Lastig? Ja, zeker in het begin. Maar niet onmogelijk!
Mocht je dit nu lezen en geen stress ervaren? Mooi zo! Dan is dit een perfect moment om bovenstaande te gaan oefenen. Want als jij je dit al eigen hebt gemaakt zonder dat je stress hebt, kun je het makkelijker toepassen als je wel in een stressvolle periode zit.